جامعه اطلاعاتی و دین با تاکید بر جهان اسلام

موضوع : جامعه اطلاعاتی و دین با تاکید بر جهان اسلام

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

انقلاب‌ اطلاعات‌ و فناوري‌ رايانه‌اي‌ و ارتباطات‌، جامعه‌ جهاني‌ را به‌ واسطة‌ توسعه‌ پيشرفت‌ در حوزه‌ وسايل‌ ارتباطي‌، در دو بُعد زمان‌ و مكان‌ متراكم‌ كرده‌ است‌. حاصل‌ اين‌ توسعه‌ و پيشرفت‌ تشكيل‌ دهكده‌ جهاني‌ است‌ كه‌ در آن‌، انسان‌ها هرچند بسيار به‌ هم‌ نزديك‌ شده‌ و از ناامني‌ بي‌خبري‌ رهايي‌ يافته‌اند، اما در مقابل‌ به‌ خاطر ظهور پديده‌ «جهاني‌شدن‌» به‌ ويژه‌ در حوزه‌ فرهنگ‌، با ناامني‌ جهاني‌ مواجهند. زيرا هويت‌ فرهنگي‌ و ديني‌ جوامع‌ از سوي‌ تهاجم‌ فرهنگي‌ تهديد مي‌شود. كاستلز جهان‌ آينده‌ را صحنه‌ كارزار دو قدرت‌ معتبر يعني‌ جهاني‌شدن‌ و هويت‌ مي‌داند. جهاني‌ شدن‌ ابعاد مختلفي‌ دارد كه‌ همه‌ آنها در سايه‌ فناوري‌ اطلاعات‌ به‌ منصه‌ ظهور رسيده‌ است‌ و آنچه‌ در اين‌ مقاله‌ موردنظر است‌ بُعد ارتباطي‌، امكان‌ و سهولت‌ ارتباطات‌ جهاني‌ است‌. از اين‌ روي‌ گرچه‌ موضوع‌ تحت‌عنوان‌ «جهاني‌شدن‌» قرار مي‌گيرد اما براي‌ مشخص‌ كردن‌ بُعد موردنظر، عنوان‌ «جامعه‌ اطلاعاتي‌» را برگزيديم‌  طبق‌ تعريفِ «جهاني‌ شدن‌ از برخي‌ جهات‌ نوعي‌ انقلاب‌ ارتباطي‌ است‌.» امروزه‌ احساس‌ زندگي‌ در يك‌ جهان‌ تا حد زيادي‌ نتيجه‌ برد بين‌المللي‌ رسانه‌هاي‌ ارتباطي‌ است‌. برنامه‌هاي‌ خبري‌ تلويزيون‌، مجموعه‌ گوناگوني‌ از تصاوير بين‌المللي‌ ارائه‌ مي‌كنند و يك‌ نظام‌ جهاني‌ اطلاعاتي‌ به‌ وجود آمده‌ است‌. مفهوم‌ محوري‌ ديگري‌ يعني‌ «دين‌» نيز در پارادايم‌ جهاني‌ شدن‌ كمتر به‌طور مستقل‌ مورد بحث‌ قرار گرفته‌ است‌. مباحث‌ عمدتاً تحت‌عناوين‌ «فرهنگ‌»، «هويت‌»، «سنت‌» و «مليت‌» و نسبتشان‌ با جهاني‌ شدن‌ مورد بحث‌ است‌. البته‌ مي‌دانيم‌ كه‌ عملكرد «دين‌» در جامعه‌ اطلاعاتي‌ گرچه‌ به‌ لحاظ‌ روشي‌ مشكل‌ است‌ ولي‌ دستيابي‌ به‌ ايده‌ نظري‌ متفكران‌ در اين‌باره‌ به‌ دليل‌ اهميت‌ دين‌ براي‌ آنها آسان‌ است‌. در اين‌ مقاله‌ سعي‌ مي‌شود از خلال‌ مباحث‌ كلي‌ مذكور، ايده‌هاي‌ مربوط‌ به‌ جايگاه‌ دين‌ به‌ ويژه‌ دين‌ اسلام‌ (در صورت‌ امكان‌ با قرائت‌ شيعي‌) مورد كنكاش‌ قرار گيرد. «هر چند جهاني‌ شدن‌ در برخي‌ از زمينه‌هاي‌ زندگي‌ روزمره‌ بديهي‌ و آشكار به‌ نظر مي‌رسد، اما در همه‌ حوزه‌ها موضوعي‌ كاملاً روشن‌ و مشخص‌ نيست‌. فرهنگ‌ پديده‌اي‌ پيچيده‌ و ابهام‌آميز است‌ و مي‌تواند جلوه‌هاي‌ بسيار متفاوتي‌ به‌ خود گيرد». به‌هر حال‌، با همه‌ پيچيدگي‌هاي‌ مفهوم‌ دين‌ (Riligon) و همچنين‌ سكولارشدن‌ (Secularization) و تعدد مفهومي‌ آن‌ از قبيل‌ زوال‌ دين‌، سازگاري‌ دين‌ با اين‌ جهان‌، جدايي‌ دين‌ از جامعه‌ و اختصاص‌ به‌ قلمرو شخصي‌، جايگزيني‌ صورت‌هاي‌ مذهبي‌ به‌ جاي‌ باورها، تقدس‌زدايي‌ از جهان‌ و در نهايت‌ حركت‌ از جامعه‌ «مقدس‌» به‌ «جامعه‌ سكولار» اين‌ سؤال‌ مطرح‌ مي‌شود كه‌ در جامعه‌ كنوني‌ دين‌ چه‌ جايگاهي‌ دارد؟ آيا دين‌ در جامعه‌ اطلاعاتي‌ تضعيف‌ شده‌ است‌؟ به‌ عبارت‌ دقيق‌تر آيا همبستگي‌ مثبت‌ ميان‌ اطلاعاتي‌ شدن‌ جامعه‌ و سكولاريزاسيون‌ وجود دارد؟ دين‌ در آينده‌ چه‌ جايگاهي‌ خواهد داشت‌؟ به‌ صورت‌ ويژه‌ آيا با رشد ارتباطات‌ با پديده‌ سكولاريزاسيون‌ مواجه‌ خواهيم‌ شد؟ سكولاريزاسيون‌ با كدامين‌ معني‌؟ * تحديد ابعاد موضوع‌ كربي‌ در تعيين‌ پرسش‌ از وضعيت‌ آيندة‌ دين‌ در جامعه‌ اطلاعاتي‌، به‌ دو بُعد آينده‌ يعني‌ «بُعد توصيفي‌» (Descriptive) و «بُعد تجويزي‌» (Prescriptive) اشاره‌ مي‌كند. بُعد توصيفي‌، واقعيت‌ عيني‌ مذهب‌ را توصيف‌ مي‌كند در حالي‌ كه‌ بُعد تجويزي‌ موقعيت‌ مطلوب‌ ترسيم‌ مي‌نمايد و هر كدام‌ از ابعاد به‌ شيوه‌ «امكاني‌» (Possible) و «احتمالي‌» (Probable) پاسخ‌ داده‌ مي‌شود. در شيوه‌ امكان‌، صور متصور ترسيم‌ مي‌گردد، ليكن‌ در شيوه‌ احتمالي‌ صور محتمل‌ پيش‌بيني‌ مي‌شود در اين‌ مقاله‌ هدف‌ پيش‌بيني‌ موقعيت‌ احتمالي‌ دين‌ (به‌ ويژه‌ اسلام‌) همگام‌ با رشد ارتباطات‌ است‌. يكي‌ از ابعاد مهمي‌ كه‌ بايد بررسي‌ شود اين‌ است‌ كه‌ به‌ چه‌ روشي‌ مي‌توان‌ موقعيت‌ مذهب‌ را پيش‌بيني‌ كرد؟ دانشمندان‌ از چه‌ شيوه‌هايي‌ سود جسته‌اند؟ اصولاً آيا جامعه‌ بشري‌ اطلاعاتي‌تر مي‌شود؟ يعني‌ آيا ارتباطات‌ رشد فزاينده‌ و يكنواختي‌ دارد؟ چگونه‌ مي‌توان‌ اين‌ روند را سنجيد؟ اكثر متفكران‌ همچون‌ استفانو پيس‌ (Stefano Pace) فرايند رشد ارتباطات‌ جهاني‌ را به‌ ويژه‌ با توجه‌ به‌ پديده‌ اينترنت‌ مفروض‌ گرفته‌ و درصدد بررسي‌ جايگاه‌ دين‌ در آينده‌ جامعه‌ بشري‌ هستند. البته‌ شتاب‌ ارتباطات‌ جهاني‌ قابل‌ درك‌ بوده‌ و نياز به‌ پژوهش‌هاي‌ تجربي‌ ندارد. پس‌ براي‌ بررسي‌ وضعيت‌ دين‌ در جامعه‌ اطلاعاتي‌ به‌ ويژه‌ پيش‌بيني‌ چشم‌انداز آينده‌، دو پرسش‌ بايد بررسي‌ شود: اول‌، ارتباطات‌ جهاني‌ به‌ كجا ختم‌ مي‌شود؟ دوم‌، دين‌ همگام‌ با