مقاله فرایند تربیت فرزندان در اندیشه دینی

موضوع : مقاله فرایند تربیت فرزندان در اندیشه دینی

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

چكیده:
تربیت دینی به مفهوم فراگیر آن كه به معنای آموزش و پرورش دینی است؛ می‌تواند كلیدی‌ترین نقش را در توسعه معنوی و كمال یك جامعه دینی ایفا نماید. هرگونه كاستی یا كوتاهی در این امر، موجب بروز اختلالات و نابهنجاری‌‌های جبران ناپذیری در پرورش نسل نوین هر جامعه می‌شود. از این‌رو، برای اصلاح جامعه و پیشگیری از انحرافات اجتماعی، لازم است، فرایند تربیت در اندیشه دینی، شناسایی شود. از آن‌جا كه آغاز این امر در خانواده است، این گفتار فرآیند آموزش و پرورش دینی را از خانواده آغاز و در گستره‌های فراتر دنبال می‌كند. روش‌ها و راهكارهای زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد، آغاز تولد و پس از آن را در چارچوب كریمه‌های قرآنی، سیرة پیامبر و امامان معصوم به بحث می‌گذارد. راهكارهای بهینه‌سازی فرایند پرورش دینی در خانواده، در قالب بحث‌هایی همانند پیشگیری از تحریكات جنسی كودكان، ابراز مهر و محبت، تأمین امنیت، تكریم و احترام فرزندان و بازی كودكان دنبال شده و پس از طرح عمده‌ترین عوامل ضعف و كاستی تربیت دینی فرزندان و آسیب‌شناسی آموزش دینی، به برخی از روش‌های درست برخورد با نوجوانان اشاره شده است.
واژگان كلیدی:
تربیت دینی، پرورش، آموزش، انحرافات اجتماعی، تكریم فرزندان، مهرورزی، تبعیض، تحریكات جنسی، تأمین امنیت، صداقت، خانواده، بازی كودكان
بهینه‌سازی تربیت دینی فرزندان و پیشگیری از آسیب‌ها و انحرافات تربیتی و سازوكارهای تربیتی اسلام جهت درك بیشتر لذت دینی دغدغة ذهن و دل همة پدران، مادران و مربیان دلسوز جامعه است. آمارهای نگران‌كنندة آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی، حساسیت همه را برانگیخته و آنان را با این پرسش اساسی مواجه كرده كه چه كاری باید انجام دهند؟ این دغدغه‌ها ما را بر آن داشت كه به سراغ یكی از صاحب‌نظران علوم تربیتی و كارشناسی آموزش و پرورش كشور رفته و پرسش‌ها را در چند نشست با ایشان در میان بگذاریم. اینك بخش اول این نشست در موضوع فرایند تربیت دینی فرزندان در خانواده تقدیم می‌گردد.
تربیت دینی از حیث علوم تربیتی، چگونه مفهوم ‌شناسی می‌شود؟
مجموعة اقدامات رفتاری و گفتاری كه به تربیت و سامان‌یابی شخصیت دینی انسان می‌انجامد، فرایند تربیت دینی نام‌گذاری می‌شود. اما در مفهوم عام‌تر، تربیت دینی معادل واژة انگلیسیreligious education است كه واژة education هم بر آموزش و پرورش و هم بر تربیت قابل اطلاق است. بكارگیری متغیر آموزش، در فرایند پرورش از این رو است كه اقدامات پرورشی، جدا و بریده از عملكردهای آموزشی نمی‌توانند پیش برنده و مفید باشند. بسیاری از منش و ساختارهای شخصیتی كه بر اثر اقدامات عملی و رفتاری در فرد ایجاد می‌شوند، ریشه آموزشی دارند. البته آموزش به تنهایی كافی نیست و اقدامات مكمل پرورشی هم، لازم و ضروری است. بنابراین، در جهت آسیب‌شناسی تربیت دینی، هم آسیب‌شناسی آموزش و هم آسیب‌شناسی پرورش دینی لازم است تا در پی این آسیب‌شناسی بتوان گام‌های مؤثری در پیشگیری از انحرافات اجتماعی برداشت؛ به ویژه در جامعة دینی ما كه نقص در این امر می‌تواند از مهم‌ترین عوامل ایجاد انحرافات شمرده شود.[1]
برای شناخت راهكارهای آموزشی و پرورشی دین، یادآوری دو نكته لازم است: نخست این كه، پرورش یا آموزش یك فرایند است یعنی كاری ناگهانی نیست كه بتوان با آن برخوردهای كلیشه‌ای كرد. دوم این‌كه؛ در تربیت دینی، باید بین خود تربیت و زمینه‌سازی برای آن، جداسازی داشته باشیم. تربیت فرایندی است كه باید آن را از نقطه صفر آغاز كرد و زمینه‌های تربیت هم، بخشی از این فرایند است. از این رو، پرداختن به زمینه‌های تربیت دینی نیز همانند خود تربیت مهم و سرنوشت ساز است. برای نمونه یكی از اهداف تربیت دینی این است كه فرزندان ما اهل بیت و خاندان نبوت (ص) را الگو و مدل زندگی خود بدانند و پای در راه آنان بگذارند. بسترسازی و هموارسازی این الگوپذیری، در آموزه‌های دینی به صورت پای‌بندی به دستورها و آداب مستحب ویژه‌ای آمده است. شاید به سادگی نتوان برای برخی از این آداب، معیار و توجیه علمی پیدا كرد اما تأكید و عملكرد خود اهل بیت (ع) و توجه به پیامدهای مثبت آن، نشانگر لزوم پایبندی به این آداب است.
بنابراین، اگر هنگام بررسی تربیت دینی، گاه با بحران دین‌گریزی بعضی از جوانان و نوجوانان روبرو می‌شویم، باید در جمع بندی و داوری خود، بی‌توجهی به برخی از بسترهای تربیت را نیز به حساب آوریم. بسیار مهم است كه در بررسی و مطالعة فرایند تربیت دینی، به بسترها و زمینه‌هایش نیز توجه كنیم. بسیاری از چالش‌ها و بحران‌های بزرگی كه امروزه با آن مواجهیم، دستاورد و پیامد نادیده‌انگاری كارهای كوچكی است كه در روان‌شناسی به آن «كوچك‌های بزرگ»[2] گویند.
خانواده چه نقشی در بهینه‌سازی تربیت دینی و پیشگیری از انحرافات اجتماعی می‌تواند داشته باشد؟
آ‎غاز تربیت، آموزش‌ها و پرورش‌های مستقیم و غیر مستقیم خانواده است. خانواده نقش بسترسازی و پیش‌گیری را ایفا می‌كند. اگر در خانواده فرهنگ‌سازی و درونی‌سازی ارزش‌ها درست و به موقع انجام شود، بسیاری از این مشكلات خود به خود از میان برداشته می‌شود. امروزه كارشناسان امور تربیتی معتقدند كه اگر ما سرمایه‌گذاری‌های خود را از بسترسازی‌ها و پیشگیری‌ها آغاز كنیم، هم ریشه‌ای‌تر و اصولی‌تر و هم ارزان‌تر كار خود را پیش می‌بریم. به جای این‌كه پس از مواجه شدن با هر مشكل با آن برخورد كرد، می‌توانیم بسیاری از این چالش‌ها را پیش از به وقوع پیوستن از میان برداریم.
تربیت دینی را از چه هنگامی آغاز كنیم؟
امروزه كارشناسان آموزش و پرورش، در تعیین نخستین و بهترین زمان آموزش و پرورش‌ دینی، با یكدیگر هم صدا و هم دیدگاه نیستند. برخی سن 6 سالگی، بعضی 7 سالگی و گروهی هم، هنگام تولد را بهترین نقطة آغاز می‌دانند. برخی از یافته‌های روان‌شناسی رشد، نشانگر این است كه ما می‌توانیم پاره‌ای از اقدامات آموزشی یا پرورشی را، پیش از تولد آغاز كنیم. زیرا جنین آدمی حتی هنگام بودن در رحم، اثرپذیری شناختی دارد. از نگاه اسلامی نیز، تربیت دینی یك فرایند چند مرحله‌ای است كه نقطه آغاز آن، پیش از تولد است.
1)- زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد
الف)- گزینش همسر
در اسلام، آغاز تربیت دینی از هنگامی است كه یك دختر و پسر بالنده و به رشد رسیده، خواهان همسرگزینی و آغاز یك زندگی مشترك بر‌می‌آیند و می‌خواهند دارای فرزند شوند. از آن‌جا كه ویژگی‌های شخصیتی این دو، از كانال‌های وراثت و تربیت به فرزندان انتقال می‌یابد، این والدین هستند كه زمینه و بستر تازه‌ای را برای نسل آینده خود پایه‌گذاری می‌كنند. از این رو، همسرگزینی و متغیر‌های دخیل در آن، در روایت‌ها گوناگونی مورد توجه قرار گرفته كه به برخی از نمونه‌های این گفته‌ها اشاره می‌كنم:
پیامبر گرانقدر اسلام (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «انكحوا الأكفاء و انكحوا منهم و اختاروا لنطفكم»،[3] (مجلسی، 1403ق: ج 103، ص 236، روایت 29، باب 3) «بكوشید همسران هم سطح و هم شأن را برای خودتان انتخاب بكنید و برای پرورش و رشد نطفه‌های خود بهترین‌ها را برگزینید.» در خبر دیگری آمده است كه حسین فرزند بشّار، خدمت امام علی‌ابن موسی‌الرضا(ع) نامه‌ای نوشت و از آن امام پرسید: ‌ای فرزند رسول خدا! از میان خویشان، خواستگاری برای دخترم آمده كه از هر جهت خوب است اما به نظرم این خواستگار خیلی بداخلاق است. حضرت فرمودند: اگر شخص بداخلاق، دین‌دار هم هست، به او دختر ندهید. (نوری طبرسی، 1409ق: ج14، ص192) راز سازگاری و داشتن یك زندگی آرام و خالی از دغدغه، خوش‌خویی و خوش‌اخلاقی زن و مرد است. از این رو، در روایت‌های اسلامی، پس از دین‌مداری، اخلاق آراسته و برتر، راز بهره‌مندی از یك زندگی شاد و بی‌بحران است.
فهرست مطالب
عنوان:
چکیده
واژگان کلیدی
زمینه‌سازی تربیت دینی پیش از تولد
زمینه‌سازی تربیت دینی در آغاز تولد
پیشگیری از تحریكات جنسی كودكان
مهرورزی و محبت
تأمین امینت و میدان دادن به كودكان
تكریم و احترام به كودك
شیوه‌های تكریم و احترام به کودک
شخصیت دادن به كودك و مشاركت دادن در كارها
منابع